“Το σπιρτόκουτο και η λευκή λίμνη”: Ένα περιπετειώδες παραμύθι
Η πλοκή
“Το Σπιρτόκουτο και η λευκή λίμνη” (2023) του Ζήση Παπαϊωάννου κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη σε εικονογράφηση του Στάθη Πετρόπουλου.
Πρόκειται για ένα παραμύθι με θέμα τη φανταστική περιπέτεια δυο παιδιών, του Πιτσιφρίνγκο και της Μπουρμπουλίτας που σκέφτονται όλο σκανταλιές και ζαβολιές για να μην πιούν το γάλα τους. Τα δυο αδέρφια ζουν μαζί με τη μαμά τους στη μέση μιας μεγάλης πολιτείας. Μένουν σε ένα μικρό σπιρτόκουτο και έχουν για κατοικίδιο έναν πορτοκαλένιο γάτο, τον Ίου.
Ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπουρμπουλίτα είναι τοσοδούληδες, γιατί αρνούνται πεισματικά να πιουν το γάλα τους και να φάνε το φρεσκοψημένο ψωμάκι, που τους ετοιμάζει η μαμά τους. Μάλιστα, ένα βράδυ είχαν μια φαεινή ιδέα! Σκέφτηκαν να δώσουν το γεύμα, που τους είχε ετοιμάσει η μητέρα τους στον γάτο τους, τον Ίου, για να γλιτώσουν το μαρτύριο.
Μόνο που ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπουρμπουλίτα δεν υπολόγισαν τις συνέπειες. Νόμιζαν πως με αυτό τον τρόπο και τη μαμά τους θα έκαναν χαρούμενη και τον γάτο τους ευτυχισμένο και αυτοί θα κοιμόντουσαν ήσυχα στα κρεβάτια τους. Για τα δυο παιδιά όμως, το επόμενο πρωί τα περιμένει μια περιπέτεια.
Τι έπαθε ο γάτος τους ο Ίου, ο οποίος ήπιε δυο ποτήρια γάλα και έφαγε όλο το φρεσκοψημένο ψωμάκι;
Γιατί βρέθηκαν ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπορμπουλίτα στη λευκή λίμνη;
Πότε συνάντησαν δυο μεγάλους και πανέμορφους κύκνους;
Πώς γύρισαν τελικά, στο σπίτι τους;
Η ανάλυση του παραμυθιού
Θέμα
“Το Σπιρτόκουτο και η λευκή λίμνη” είναι ένα παραμύθι που μιλάει με τρόπο ευφάνταστο και διασκεδαστικό για τη διατροφική αξία του γάλακτος. Στο σύνολό του, δηλαδή διαπραγματεύεται ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί· το να πείσουν τα παιδιά να καταναλώσουν διάφορα υγιεινά τρόφιμα. Το γάλα λοιπόν, κατά την αφήγηση του παραμυθιού μπορεί να αντικατασταθεί με ένα άλλο τρόφιμο της διατροφικής πυραμίδας και το χρώμα της λίμνης-το σημείο στο οποίο διαδραματίζεται η βασική πλοκή του παραμυθιού-να αλλάξει και να πάρει το χρώμα του τρόφιμου που ο γονέας ή ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να δώσει έμφαση (π.χ. πράσινο για τα λαχανικά και τα φρούτα, κόκκινο για το κρέας και τα ψάρια).
Αξιοσημείωτα στοιχεία του παραμυθιού
Μερικά ακόμα σημεία του παραμυθιού που πρέπει να τονιστούν είναι ο τόπος διαμονής των παιδιών, η δομή της οικογένειάς τους και το συμβολικό στοιχείο.
Ο ρόλος των αντιθέσεων
Ως προς τον τόπο διαμονής τα παιδιά ζουν σε ένα σπιρτόκουτο. Και αυτό ίσως βοηθά τα παιδιά να δουν πως και οι ήρωες του παραμυθιού ζουν σε μικρά σπίτια κι απλά σπίτια, χωρίς πολυτέλειες και ακριβά έπιπλα. Στο παραμύθι, βέβαια, τα παιδιά δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν κάποια οικονομική δυσκολία. “Στη μέση μιας μεγάλης πολιτείας, βρισκόταν ένα σπιρτόκουτο”. Η περιπέτεια λοιπόν, ξεκινάει με μια έντονη αντίθεση: μεγάλη πολιτεία-σπιρτόκουτο. Η αντίθεση, αυτή έχει λειτουργικό ρόλο στο παραμύθι καθώς οι δυο κεντρικοί ήρωες, ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπουρμπουλίτα “κατοικούσαν σε ένα σπιρτόκουτο γιατί δεν έπιναν το γάλα τους και αντί να μεγαλώνουν μίκραιναν”. Τα δυο επομένως, αντιθετικά ζεύγη πολιτεία-σπιρτόκουτο, μεγαλώνουν-μίκραιναν έχουν καθοριστική σημασία στην εξέλιξη της αφήγησης. Προοικονομούν την απειλή που δέχονται τα παιδιά. Η απειλή είναι εσωτερική. Πηγάζει από την ίδια τους την άρνηση να γευτούν το γάλα που βρισκόταν πάνω στο τραπέζι της κουζίνας. Η μαμά τους για να τα δελεάσει, φρόντιζε πάντα να υπάρχουν και λιχουδιές (να σημειωθεί ότι στο τέλος του παραμυθιού το σκηνικό αλλάζει εντυπωσιακά ως προς τον επιθυμητό στόχο και η επιλογή της εικονογράφησης με τις λιχουδιές χαρίζει ζωντάνια, κάνει τις σελίδες θελκτικές). Επομένως, το εμπόδιο που έχουν να αντιμετωπίσουν οι χαρακτήρες είναι όχι μόνο η στασιμότητα στην ανάπτυξη, αλλά η χειροτέρευσή τους, γίνονται τοσοδούληδες. Σύμφωνα με τον Ρώσο Ακαδημαϊκό Vladimir Propp στα λαϊκά παραμύθια αυτό το μοτίβο, ονομάζεται μοτίβο της στέρησης. Και επειδή οι ήρωες αντιδρούν σε αυτό που τους λέει η μαμά τους δίνοντας το γάλα και το ψωμί τους στον γάτο, στη συνέχεια δοκιμάζονται, ώσπου να έρθει η μαγική βοήθεια και να δώσει τη λύση για την οριστική έκβαση της υπόθεσης.
Η δομή της οικογένειας
Ως προς τη δομή της οικογένειας ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπουρμπουλίτα ζουν μαζί με τη μαμά τους κι έχουν ένα κατοικίδιο. Σε αυτό το σημείο μπορεί να γίνει ταύτιση με τη μονογονεϊκότητα, ενώ παράλληλα μπορεί να γίνει λόγος για τα διάφορα μοντέλα οικογένειας που υπάρχουν. Είναι επίσης, δυνατό να ακολουθήσει συζήτηση για την επαφή των παιδιών με τα ζώα. Στη θέση της γάτας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο σκύλος, το καναρίνι, το χρυσόψαρο… Το Σπιρτόκουτο και η λίμνη προάγει την αγάπη για τα ζώα. Γενικά, στα παραμύθια απαντώνται τα ζώα και συνήθως προωθούν σημαντικά την πλοκή· αποκτούν δυνάμεις και ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Στο συγκεκριμένο παραμύθι του Ζήση Παπαϊωάννου επιλέγονται ως δευτερεύοντες ήρωες ο γάτος Ίου και οι κύκνοι. Ο γάτος Ίου αποκτά μια υπέρ-δύναμη και οι κύκνοι έχουν ομιλία.
Συμβολικά στοιχεία
Ως προς το συμβολικό στοιχείο το λευκό του γάλακτος, της λίμνης και των κύκνων δίνει την αίσθηση της ελπίδας και της γνώσης. Γιατί η ελπίδα και το μέλλον του κόσμου, βρίσκεται στα παιδιά. Η σωστή ανάπτυξη και παιδεία τα δίνει τα κατάλληλα εφόδια για να πορευτούν στη ζωή τους. Η εικονογράφηση του παραμυθιού από τον Στάθη Πετρόπουλο με τα στρογγυλά σχέδια και τα ζωντανά χρώματα αποδίδει την περιπέτεια των παιδιών και τη συναισθηματική τους κατάσταση (άρνηση, ενοχή, απορία, έκπληξη, χαρά) ανάλογα με τις περιστάσεις.
Σύντομη περίληψη
Κατά συνέπεια, “Το σπιρτόκουτο και η λευκή λίμνη” του Ζήση Παπαϊωάννου είναι ένα περιπετειώδες παραμύθι, κατά το οποίο ο Πιτσιφρίνγκο και η Μπουρμπουλίτα-όμορφα χαϊδευτικά ονόματα και τα δυο-αντιμετωπίζουν τα εμπόδια που θέτουν τα ίδια στον εαυτό τους με θάρρος κι αποφασιστικότητα.