“Ανδρωμάχη” του Κώστα Ακρίβου
Ο Κώστας Ακρίβος, πιστός στο ραντεβού που δίνει με τους αναγνώστες του, επιστρέφει με ένα νέο έργο πολύ διαφορετικό σε σχέση με τις τελευταίες δουλειές του.
Προηγούμενα έργα
Στο αστυνομικό μυθιστόρημα «Πανδαιμόνιο» (Σεπτέμβριος 2021, εκδ. Μεταίχμιο) η υπόθεση του βιβλίου αφορά την εύρεση ενός γυναικείου πτώματος μέσα σε ένα κελί στο Άγιο Όρος. Πρόκειται για ερωτικό σκάνδαλο, για εθνικό σχέδιο ή για δόλιο έργο του Σατανά;
«Ξέρεις τι λέει κάπου το Ευαγγέλιο; Ότι είναι ανάγκη να έρθουν στη γη τα σκάνδαλα γιατί μονάχα έτσι θα δοκιμαστεί ο χριστιανός και η πίστη του. Από την άλλη όμως, είναι καταραμένος εκείνος που θα τα προκαλέσει. Έτσι λένε οι Γραφές…»
Στο ιστορικό μυθιστόρημα «Πότε διάβολος, πότε άγγελος» (Μάρτιος 2021, εκδ. Μεταίχμιο) θέμα είναι η ζωή του Γιώργου Καραϊσκάκη, έτσι όπως την αφηγείται ένα παλικάρι του, ο Μήτρος Αγραφιώτης.
«Ήταν άνθρωπος μπελαλής, πότε καλός και πότε όχι. Μ΄ έσκιαζε ο ίσκιος του […]. Όσο μου μέλλεται ακόμα να ζήσω, τον καπιτάνο δεν πρόκειται να τον βγάλω ποτές απ΄ το μυαλό, μήτε απ΄ την καρδιά. Τι με είχε σαν παιδί δικό του κι εγώ αυτόν καλύτερο κι από πατέρα.»
Στο μυθιστόρημα μαθητείας «Γάλα Μαγνησίας» (Οκτώβριος 2018, εκδ. Μεταίχμιο) η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τις περιπέτειες μια παρέας εφήβων που φοιτά σε ένα εκκλησιαστικό οικοτροφείο του Βόλου και το μυαλό κι η ψυχή τους στιγματίζεται από τον πνιγμό ενός συμμαθητή τους.
«Ήσασταν φίλοι; Κάνατε παρέα; Τον συμπαθούσατε; Είχατε ποτέ μαλώσει; Ήρθατε στα χέρια ή αλλάξατε ποτέ λόγια; Τον συναντήσατε στη θάλασσα; Τι γνώμη έχετε γι’ αυτόν;»
«Ανδρωμάχη»
Σήμερα ο Κώστας Ακρίβος μας συστήνει την «Ανδρωμάχη», την ηρωίδα του Ομήρου, την κόρη του Ηετίωνα, τη σύζυγο του Έκτορα, τη νύφη του Πρίαμου, τη μητέρα του Αστυάνακτα… Μόνο αυτούς τους άντρες είχε στη ζωή της; «Ανδρωμάχη» με ωμέγα επέλεξε ο συγγραφέας να γράψει το όνομά της.
Σε αυτό το σημείο θεωρώ σημαντικό να υπενθυμίσω κάποια αποσπάσματα από τα ομηρικά έπη για να δούμε πώς επέλεξε ο Ακρίβος να μας τα μεταφέρει στο έργο του μέσα από την οπτική γωνία της Ανδρομάχης.
Η Ομήρου Ιλιάδα (1997, μτφρ. Καζαντζάκης & Κακριδής, εκδ. Εστία) στη ραψωδία Ω κλείνει με την τελετή του ενταφιασμού των λειψάνων του Έκτορα.
«Μετά μαζέψαν τ’ άσπρα κόκκαλα τ’ αδέρφια κι οι σύντροφοι/ θρηνώντας, κι έτρεχαν τα κλάματα στα μάγουλά τους βρύση./ Κι ως τα σύναξαν, σε κατάχρυση τα βάλαν μέσα θήκη, / με βυσσινί απαλό περίγυρα σκουτί σκεπάζοντάς τα,/ και σε ανοιγμένο λάκκο τα ’χωσαν με βιάση, κι από πάνω /με πέτρες κλειδωτές τον έστρωσαν μεγάλες πέρα ως πέρα•/ και βιαστικά το χώμα εσώρωσαν […] (στ. 793-799)»
Η Ομήρου Οδύσσεια (2005 μτφρ. Καζαντζάκης & Κακριδής, εκδ. Εστία) στη ραψωδία θ κάνει αναφορά στο τέχνασμα του Οδυσσέα, στον Δούρειο Ίππο.
«[…] Τούτο κι έγινε• τι είχε γραμμένα η μοίρα/ να χαλαστεί το κάστρο, απ΄ τη στιγμή που εντός του θα δεχόταν/ το γιγαντένιο ξύλινο άλογο, που οι πρώτοι Αργίτες μέσα/ κάθονταν φέρνοντας το θάνατο και το χαμό στους Τρώες. (στ. 510-513)».
Έχοντας λοιπόν, ο Ακρίβος ως δομικά υλικά την παράδοση της αρχαιοελληνικής μυθολογίας και γραμματείας μας χτίζει την «Ανδρωμάχη» του και μας την αποκαλύπτει μέσα από τα λόγια της.
«Έμεινα εκεί, δίπλα στην πυρά, όλη τη νύχτα, μέχρι που ξημέρωσε. Τι είχε απομείνει από τον παλιό ήρωα; Μια αγκαλιά κόκαλα, που τα πήραν τα αδέρφια και οι φίλοι του, τα ξέπλυναν με κόκκινο κρασί, ύστερα τα έβαλαν μέσα σε ολόχρυση κασέλα που τη σκέπασαν με βασιλικό πέπλο και την έχωσαν σε βαθύ λάκκο. Γύρω και πάνω σώριασαν στρογγυλές πέτρες• αυτό το μνημούρι του.»
«[…] Μπήκαν στην Τροία οι Αργίτες […] η κοιλιά του ξύλινου αλόγου ήταν κρυψώνας.»
Χρονικά ο Ακρίβος τοποθετεί την Ανδρομάχη μετά τον φόνο του Έκτορα από τον Αχιλλέα και μετά την καταστροφή της Τροίας από τους Αχαιούς χρησιμοποιώντας στην αφήγησή του πολλές αναχρονίες για να μας εξιστορήσει ολόκληρη τη ζωή της, όπως για παράδειγμα εκείνη που προοικονομεί τη δύναμη αυτής της ηρωίδας «Θα γίνει κάτι σπουδαίο στη ζωή της• το μέλλον δικό της…» και εκείνη που επιστρέφει στην πιο τραγική στιγμή που μπορεί να βιώσει μια μάνα «Δεν μπορώ να θυμηθώ αν ήταν το χέρι του Νεοπτόλεμου ή εκείνο του Οδυσσέα που σήκωσε και κράτησε στον αέρα το αθώο βρέφος […]. Ύστερα με γρήγορη κίνηση το χέρι κινήθηκε προς την έξω μεριά του τείχους και σφενδόνισε το νήπιο κορμί στο σκοτάδι.»
Έπειτα από τη δολοφονία του Αστυάνακτα, του παιδιού που είχε αποκτήσει με τον Έκτορα και τον αφανισμό της Τροίας η Ανδρομάχη έπεσε ως λάφυρο στον κλήρο του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα, ο οποίος την πήρε μαζί του στην Ήπειρο, όπου ήταν βασιλιάς. «Εμένα με προτίμησε ο γιος του κτήνους. Ο φονιάς του παιδιού μου. Το χειρότερο κτήνος.»
Η Ανδρομάχη βασανισμένη από έντονο ψυχικό πόνο για τις οδυνηρές απώλειες βλέπει τη ζωή να περνά από μπροστά της. Οι στιγμές χαράς λίγες: «Ονειρεμένα είχα τα χρόνια τα πριν από την Τροία» και τώρα πια βιώνει τις ταπεινώσεις και τους εξευτελισμούς στα χέρια του εχθρού «Με χέρια ακόμη υγρά από το αίμα των δικών μου έψαχνε τώρα να βρει εμένα να με μολέψει.»
Η Ανδρομάχη δεν τη θέλει τη ζωή. Μετά όμως σκέφτεται ότι εκείνο που οφείλει να κάνει είναι υπομονή «Τι άνοστη λέξη κέρασαν οι θεοί τους ανθρώπους για να μετριάζεται η συμφορά τους!». Δίπλα της στέκεται η πιστή δούλη της, η Πρόκνη. Της έχουν κόψει τη γλώσσα, δεν μπορεί να μιλήσει. Αλλά μήπως η λιαλιά τελικά, δεν χρειάζεται όταν το ίδιο το σώμα και οι πράξεις της δείχνουν πως θα είναι εκεί, πλάι στην Ανδρομάχη να της συμπαραστέκεται, να τη βοηθά, να την αποτρέπει από το να παραιτηθεί; «Σύρθηκε σε λίγο κοντά μου η Πρόκνη. Μου χάιδεψε συμπονετικά το μέτωπο, γρυλίζοντας θυμωμένη.»
Πώς εξελίχθηκε μετέπειτα η ζωή της Ανδρομάχης ως δεύτερη σύζυγος του Νεοπτόλεμου; Ποια η τύχη της; Με πόση τόλμη αντιμετώπισε τις νέες προκλήσεις;
«Η Τύχη και η Τόλμη να είναι οι δικοί σου θεοί, οι μόνοι θεοί στη ζωή σου […].»
Η αφήγηση της Ανδρομάχης σε πρώτο πρόσωπο διατρέχει τον χρόνο μα πάνω απ΄ όλα τις έννοιες• ψυχή, άνθρωπος, θεοί, ζωή, πόλεμος, μοίρα, μητέρα. Σημείωσα τις αγαπημένες μου φράσεις που συνάντησα διαβάζοντας το βιβλίο του Ακρίβου και σας αναφέρω ορισμένες:
Ότι οι ψυχές παραμένουν απέθαντες. Κυκλοφορούν άυλες υπάρξεις στον αιθέρα, ανάμεσά μας• εμείς ούτε μπορούμε να τις δούμε ούτε να τις νιώσουμε […].
Τη μόνη ιδιότητα που ξέρει να εκτιμάει είναι αυτή του ανθρώπου. Ακόμα και για τους εχθρούς δεν τρέφει, όπως όλοι μας, μίσος.
Χα! Ξέρουν να γλεντούν τους θνητούς με απαίσια παιχνίδια οι Ολύμπιοι.
Γιατί η ζωή αξίζει μονάχα σαν περιτριγυρίζεσαι από σώματα προσφιλή, θύμησες ωραίες, λόγια τρυφερά, από τιμή και χαμόγελο.
Οσμή θανάτου…
Μια κακιά μοίρα τερματίζεται με τους πολλαπλούς θανάτους.
Μητέρα είσαι όταν γλυκένεται ο νους σου μ΄ εκείνο που καρπίζει στην κοιλιά σου.
Κλείνοντας διαπιστώνω ότι το εγχείρημα του Κώστα Ακρίβου σε αυτό το βιβλίο του ήταν εξαιρετικά δύσκολο ως προς τη δουλειά που έκανε αρχικά ως φιλόλογος και στη συνέχεια ως συγγραφέας. Και θα προσπαθήσω να αιτιολογήσω την άποψή μου λέγοντας ότι ο Ακρίβος πρώτα μελέτησε και δίδαξε κι ύστερα συνέθεσε και απέδωσε την «Ανδρωμάχη». Για χάρη της υιοθέτησε πιστά τη γυναικεία φωνή σε έναν μονόλογο που συγκινεί προκαλώντας τη συμπάθεια των αναγνωστών για αυτή την τραγική ηρωίδα. Έτσι, μας παρέδωσε ένα έργο πολύ ευανάγνωστο και πολύ εύκολο στην κατανόησή του. Κι αυτό γιατί κράτησε τα ομηρικά στοιχεία, έπαιξε με τη σειρά των γεγονότων, απέφυγε την ποιητική μορφή. Η «Ανδρωμάχη» είναι ένα έργο που η αξία του βρίσκεται στον τρόπο οργάνωσης των λέξεων, και κάλλιστα θα το παρακολουθούσα κάποιο καλοκαίρι σε ένα θέατρο!