Στον ευγενή Δον Καραγιάννη
Ο Μιγκέλ δε Θερβάντες Σααβέδρα υπήρξε το εξοχότερο πνεύμα και ο λαμπρότερος ανανεωτής της ισπανικής λογοτεχνίας. Ο Δον Κιχώτης, το ευρύτερα, μετά τη Βίβλο, μεταφρασμένο βιβλίο στον κόσμο, θεωρείται το καλύτερο από τα σύγχρονα μυθιστορήματα. Ο Θερβάντες ήταν θεατρικός συγγραφέας, ποιητής καθώς και μυθιστοριογράφος και ακόμη πρωτοπόρος του ψυχολογικού διηγήματος. Η επίδρασή του στο αγγλικό μυθιστόρημα-Χενρυ Φήλτινγκ, Λώρενς Στέρν και Σμόλετ-ήταν βαθιά. Γεννήθηκε στην Αλκαλά δε Ενάρες. Υπολογίζεται ότι πρέπει να γεννήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου του 1547 και βαφτίστηκε στις 9 Οκτωβρίου. Πέθανε στις 23 Απριλίου 1616 την ίδια μέρα με τον Σαίξπηρ. Η Unesco έχει καθιερώσει την 23η Απριλίου ως παγκόσμια ημέρα του βιβλίου. Ο Θερβάντες θάφτηκε στη Μονή της Αγίας Τριάδας. Για την προσφορά του μέσα από το έργο του χαρακτηρίστηκε ως ο Πρίγκιπας της Σοφίας ή του Πνεύματος. Η Ισπανική γλώσσα αναφέρεται ως η γλώσσα του Θερβάντες.
Η πρώτη μετάφραση σε χειρόγραφο του Δον Κιχώτη στα Ελληνικά φέρνει την υπογραφή της Σμαράγδας δόμνας. Δύο γυναίκες φέρνουν το όνομα αυτό. Η μία ήταν η τρίτη σύζυγος του Νικολάου Μαυροκορδάτου, άρα η μετάφραση τοποθετείται στο πρώτο μισό του 18ου αι. και η άλλη η κόρη του μεγάλου διερμηνέα Νικολάου Μαυρογένους ,άρα η μετάφραση μετατείθεται στις αρχές του 19ου αι. Ως πρώτος μεταφραστής σε χειρόγραφο έχει προταθεί και ο Ιωάννης Ράλλης. Η πρώτη τυπωμένη ελληνική μετάφραση του Θερβάντες δεν ήταν ο Δον Κιχώτης, αλλά η Γαλάτεια από τον Ε.Δ. Ηλιόπουλο στην Πάτρα. Το 1860 εκδόθηκε από αθηναϊκό τυπογραφείο ο Δον Κισότ ή τα περίεργα των συμβάντων αυτού μαζί με εικονογραφίες στη Βιβλιοθήκη των Παίδων χωρίς όνομα μεταφραστή. Άλλοι μεταφραστές ήταν ο Ιωάννης Ισιδωρίδης Σκυλίτσης, ο Κλέανδρος. Καρθαίου ψευδώνυμου του Κλέανδρου Λάκων, η Ιουλία Ιατρίδη, ο Κώστας Κουλουφάκος, ο Καφάογλου, ο Χωρεάνθης, ο Σωτήρης Πατατζής, ο Βάρναλης, ο Κότσικας και ο Ηλίας Ματθαίου.
Ακολουθούν οι απαντήσεις που έδωσε ο Θερβάντες στο ερωτηματολόγιο του Προυστ. Ως συγγραφέας και μεταξύ των άλλων ως φιλόλογος δεν ήθελα να περάσω σε μία ξερή παράθεση των βιογραφικών στοιχείων του Θερβάντες, αλλά προτίμησα να σας τα παρουσιάσω κάπως αλλιώς. Καλή σας ακρόαση!
-Η απόλυτη ευτυχία για σας είναι;
Ο πόθος μου για το διάβασμα. Μάζευα ό,τι χαρτιά έβρισκα στο δρόμο για να τα διαβάσω.
-Τι σας κάνει να σηκώνεστε το πρωί;
Το στρατιωτικό σάλπισμα.
-Η τελευταία φορά που ξεσπάσατε σε γέλια;
Στις 7 Οκτωβρίου το 1571 οι Οθωμανοί ανακαλύφθηκαν σε σχηματισμό μάχης στον Όρμο του Λεπάντο (Ναυπάκτου), κοντά στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου. Αν και ταλαιπωρημένος από πυρετό, αρνήθηκα να κατέβω από το κατάστρωμα και, επιζητώντας την πιο εκτεθειμένη θέση, τραυματίστηκα δυο φορές στο στήθος, και μια τρίτη σφαίρα μου έκοψε το αριστερό χέρι προς μεγαλύτερη δόξα του δεξιού. Για το ρόλο μου σ΄ αυτή τη ναυμαχία είμαι πιο υπερήφανος από οτιδήποτε άλλο έκανα στη ζωή μου. Εξάλλου στρατολογήθηκα στον πιο μεγάλο στόλο που είχε δει μέχρι τότε ο χριστιανικός κόσμος. 208 γαλέρες, 7 γαλεάτζες, 24 ιστιοφόρα και 26.000 στρατιώτες.
-Το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας είναι;
Να αναλαμβάνω ευθύνες. Όπως έγινε τότε στη Μασσαλία, που πιάστηκα και γω κι ο αδελφός μου αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Μας πέταξαν σε μία υπόγεια φυλακή. Από κει οργάνωσα μία απόπειρα απόδρασης, η οποία κατέληξε σε αποτυχία. Ο Μαυριτανός, που τον είχαμε πληρώσει για να μας μεταφέρει στο Οράν, μας εγκατέλειψε ύστερα από πορεία μερικών ημερών. Έτσι αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε στο Αλγέρι. Εκεί ένας άρχοντας της πόλης είχε ένα εξοχικό σπίτι με κήπο και μέσα στον κήπο υπήρχε μια σπηλιά. Με τη συνενοχή του κηπουρού, ενός αιχμαλώτου από τη Ναβάρα, έμπασα τον έναν μετά τον άλλον, τους 14 συγκρατούμενούς μου, μέσα στη σπηλιά .Τελευταίος μπήκα εγώ και έτσι περιμέναμε όλοι μαζί την άφιξη μιας φρεγάτας από τη Μαγιόρκα. Το πλοίο αν και έφθασε, επισημάνθηκε. Σήμανε συναγερμός κι ένας Ισπανός συγκρατούμενος τρομοκρατήθηκε κι έτσι αποκάλυψε το καθετί στον Χασάν Πασά. Ο Χασάν Πασάς ήταν φημισμένος για την απανθρωπιά του. Παρά την απειλή του για βασανιστήρια και θανατική εκτέλεση, δήλωσα ότι ήμουν μονάχα εγώ υπεύθυνος. Παρέμεινα αλυσοδεμένος επί πέντε μήνες. Αποπειράθηκα να αποδράσω στέλνοντας κάποιον λαθραία για έκκληση για βοήθεια. Πιάστηκε και εκτελέστηκε. Δεν το έβαλα κάτω. Το άλλο μου σχέδιο ήταν να εξασφαλίσω μία εξοπλισμένη φρεγάτα για να φύγω με άλλους 60. Μίλησα με δύο Βαλενθιανούς εμπόρους στο Αλγέρι, αλλά η επιχείρηση και πάλι προδόθηκε. Οδηγήθηκα στον κυβερνήτη με τα χέρια δεμένα κι ένα σχοινί γύρω απ΄ το λαιμό μου. Όπως και την προηγούμενη φορά ανέλαβα την αποκλειστική ευθύνη. Κρατήθηκα αλυσοδεμένος για άλλους πέντε μήνες. Στις 19 Σεπτεμβρίου κηρύχθηκα ελεύθερος. Οι κληρικοί και οι έμποροι της πόλης μάζεψαν 500 χρυσά δουκάτα και τα έδωσαν στον Χασάν. Στις 24 Οκτωβρίου έφθασα στην Ισπανία και προχώρησα προς τη Μαδρίτη. Τώρα που το σκέφτομαι πολλές φορές τη γλύτωσα. Ξέρεις γιατί; Γιατί θαύμαζαν την ηρωική μου στάση. Και ‘κει που πήγα λίγο να ηρεμήσω τον Ιούνιο του 1585 πέθανε ο πατέρας μου κι είχα να αναλάβω μια οικογένεια με πολλές γυναίκες, τη σύζυγό μου, τη νόθα κόρη μου, τη μητέρα μου, τις αδελφές μου και μια ανιψιά μου.
-Το βασικό ελάττωμά σας;
Ήταν η ανάγκη μου να εξασφαλίσω κάποιο εισόδημα, πράγμα που δεν μπορούσα να το περιμένω από το γράψιμο. Για να φανταστείς, αναγκαζόμουν να δανείζομαι για να αγοράζω τρόφιμα και ρούχα. Όταν δούλευα ως φροντιστής στη Σεβίλη, μια δουλειά αταίριαστη για μένα, τα μεροκάματό μου ήταν 10 ρεάλια. Δεν έφταναν ούτε για ζήτω.
-Σε ποια λάθη δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια;
Στους μπελάδες με τη δικαιοσύνη. Κατηγορήθηκα για παράνομες κατασχέσεις σιταριού που ανήκε στην Εκκλησία. Απελπίστηκα. Ο σεβασμός μου όμως, προς τους ανωτέρους παρέμεινε αμείωτος κι αναγνωρίστηκε.
-Η τελευταία φορά που κλάψατε;
Όταν το Μάιο του 1595 κέρδισα το πρώτο βραβείο σ΄ έναν ποιητικό διαγωνισμό. Το βραβείο ήταν τρία ασημένια κουτάλια.
-Με ποια ιστορική προσωπικότητα ταυτίζεστε περισσότερο;
Με τον πολυμήχανο ινδάλγο Δον Κιχότε δε λα Μάντσα. Ο Δον Κιχώτης έγινε παγκόσμια επιτυχία και επηρέασε πολλούς λογοτέχνες, ως και τον Σαίξπηρ στην Αγγλία.
-Ποιοι είναι οι ήρωές σας;
Ο Φίλιππος Γ’. Όταν είδε από τον εξώστη των ανακτόρων έναν σπουδαστή να ξεσπάει σε υστερικά γέλια σκυμμένος πάνω από ένα βιβλίο, είπε: Αυτός ο άνθρωπος ή τρελός είναι ή διαβάζει Δον Κιχώτη.;
-Το αγαπημένο σας ταξίδι;
Ο δρόμος προς το τυπογραφείο.
-Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;
Οι σύγχρονοί μου ποιητές. Έγραψα ένα κωμικό ποίημα γι΄ αυτούς το 1614 στην ποιητική συλλογή Ταξίδι του Παρνασσού.
-Ποια αρετή προτιμάτε σ΄ έναν άντρα;
Αυτήν που έχω εγώ. Την αμείωτη ενεργητικότητα, την επινοητικότητα και το πνεύμα να σκαρώνω όλο και νέα σχέδια.
-Ποια αρετή προτιμάτε σε μια γυναίκα;
Η γυναίκα μου, η Καταλίνα δε Σαλαθάρ, όπως με πληροφόρησαν, έγραψε στη διαθήκη της το 1610 ότι είχαμε μαζί πολλή αγάπη και καλή συντροφιά. Δύο αρετές προτιμώ λοιπόν, την πολλή αγάπη και την καλή συντροφιά.
-Ο αγαπημένος σας συνθέτης;
Ο Γιόχαν Στράους. Συναντηθήκαμε εδώ πάνω και μου ‘βαλε να ακούσω τη μουσική που έγραψε για τον Δον Κιχώτη.
-Το τραγούδι που σφυρίζετε όταν κάνετε ντουζ;
Στα 65 μου θυμάμαι ότι τραγουδούσα:
ούτε ψηλός ούτε κοντός
είμαι ένας αετός
το στόμα μου μικρό
έξι δόντια τα μετρώ
χρώμα ανοιχτό
το μαλλί μου καστανό
γένι ασημί
κάποτε ήταν τόσο χρυσαφί
μουστάκι μακρύ
ώμο βαρύ
μύτη πολύ κανονική
γαμώ το φρύδι μου το λείο
που ‘ναι το πόδι μου για το γηροκομείο
–
-Το βιβλίο που σας σημάδεψε;
Είχα φτάσει στο 59ο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του Δον Κιχώτη, όταν κάποιος Αλφόνσο Φερνάντεθ δε Αβελιανέδα, εξέδοσε στην Ταραγόνα το 1614 μια κίβδηλη συνέχεια. Στο θρασύ πρόλογο του βιβλίου του μου καταλόγιζε φυσικά ελαττώματα και ηθικές παρεκτροπές.
-Ποια θεωρείτε ως τη μεγαλύτερη επιτυχία σας;
Ένα ή δύο χρόνια πριν το γάμο μου απέκτησα μία κόρη, την Ισαβέλα δε Σααβέδρα, από την Άνα Φράνκα δε Ρόχας. Από τη γυναίκα μου δεν απέκτησα κανένα παιδί. Η Ισαβέλα ανακατευόταν πολύ στα πόδια μας κι αυτό δεν ξέρω αν είναι τελικά επιτυχία . . . Κάποτε μου έκανε και μήνυση για οικονομικά ζητήματα!
-Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο;
Η κόρη μου πέθανε το 1652. Δεν απέμεινε κανένας κληρονόμος.
-Τι απεχθάνεστε περισσότερο απ΄ όλα;
Τα βάσανα. Τον Ιούνιο του 1605 έγινε ένας φόνος έξω από το σπίτι μου. Οδήγησαν και μένα και τους δικούς μου στη φυλακή ως ύποπτους δράστες. Οι συμφορές για μένα ποτέ δεν είχαν τέλος.
-Όταν δεν γράφετε ποια είναι η αγαπημένη σας ασχολία;
Να σκέφτομαι τι να γράψω.
-Ο μεγαλύτερος φόβος σας;
Το απραγματοποίητο όνειρο.
-Σε ποια περίπτωση επιλέγετε να πείτε ψέματα;
Για να προστατεύσω τους άλλους.
-Ποιο είναι το μότο σας;
Αρχίζει ιερός αγώνας και θα θριαμβεύσει το καλό επιτέλους.
-Πώς θα επιθυμούσατε να πεθάνετε;
Όπως πολύ ιπποτικά αποχαιρέτησα τον προστάτη μου λίγες μέρες πριν πεθάνω: Με το ένα πόδι στον αναβολέα για τον άλλον κόσμο.
-Εάν συνέβαινε να συναντήσετε το Θεό, τι θα θέλατε να σας πει;
Είμαι πρόθυμος να πάω στην κόλαση αν ο σκοπός είναι ιερός.
-Σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεστε αυτόν τον καιρό;
Πρίγκιπας της σοφίας ή του πνεύματος.
Ελένη Γκόρα
Περιοδικό «Παρέμβαση» πνευματικής επιθεώρησης Κοζάνης, τεύχος 180-181 (Απρίλιος- Αύγουστος)